Πώς να φτάσουμε στον Ουρανό: Ο Ιωάννης της Κλίμακος για την προσευχή
Διάλογος με έναν Αιγύπτιο ερημίτη για την προσευχή ως μητέρα των αρετών, την προσοχή, τη συντομία και τον αγώνα κατά της διάσπασης.
Οι συνομιλίες μας με τον αββά Ιωάννη της Κλίμακος για τα πάθη και τις αρετές ήταν πολύ ουσιαστικές. Μάθαμε ότι τα πιο καταστροφικά πάθη είναι η υπερηφάνεια και η γαστριμαργία, ενώ οι κύριες αρετές είναι η ταπείνωση και η διάκριση.
Η αρετή μπορεί να συγκριθεί με ένα εκλεκτό φαγητό, το οποίο πρέπει να είναι καλά καρυκευμένο. Τέτοιο «καρύκευμα» για την ψυχή είναι η προσευχή και η νηστεία.
Το θέμα της προσευχής είναι απέραντο· μπορεί κανείς να μιλά γι’ αυτό ασταμάτητα, και κάθε φορά να αποκαλύπτεται από μια νέα πλευρά. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι για εμάς σήμερα να ακούσουμε από τα χείλη ενός διδασκάλου της ασκήσεως τις συμβουλές του για το πώς να οικοδομήσουμε μια προσευχητική ζωή, ζώντας μέσα στη δίνη των γεγονότων μιας μεγάλης πόλης.
Η προσευχή είναι ένωση με τον Θεό.
«Γιατί πρέπει να προσευχόμαστε; Ο Θεός γνωρίζει ήδη τις ανάγκες μας καλύτερα από εμάς τους ίδιους», θα ρωτήσει ο απλός άνθρωπος. Ο όσιος Ιωάννης της Κλίμακος τονίζει ότι η προσευχή δεν είναι μια «υποχρέωση», αλλά η φυσική κατάσταση του πιστού.
«Η προσευχή, ως προς την ποιότητά της, είναι παραμονή και ένωση του ανθρώπου με τον Θεό· ως προς την ενέργειά της, είναι στερέωση της ειρήνης, συμφιλίωση με τον Θεό, μητέρα και συγχρόνως θυγατέρα των δακρύων, εξιλέωση για τις αμαρτίες», – λέγει ο άγιος.
Με πιο απλά λόγια: όταν κρατούμε την προσευχή στον νου, στα χείλη και στην καρδιά μας, ενωνόμαστε με τον Κύριο· όταν την παραμελούμε και την αφήνουμε σε δεύτερη μοίρα, τότε και ο Θεός αργεί να απλώσει σε εμάς το χέρι της βοηθείας Του.
Διότι η προσευχή δεν είναι απλώς ένα κείμενο από το προσευχητάριο. Είναι η αναπνοή όλης της πνευματικής ζωής, η μητέρα όλων των αρετών. Η προσευχή είναι το λάδι που χύνεται στον κινητήρα της ψυχής, για να μη νεκρωθεί. Η προσευχή είναι συνομιλία με τον Θεό· και όταν την αποφεύγουμε, καταδικάζουμε τον εαυτό μας σε μια μάταιη ύπαρξη μέσα στη ματαιότητα.
Ο αγώνας κατά της διάσπασης.
Αλλά τι να κάνουμε όταν προσπαθούμε να προσευχηθούμε, και ο νους συνεχώς «φεύγει»: στις ειδήσεις, σε βίντεο στα κοινωνικά δίκτυα, σε γραφειακά κουτσομπολιά ή σε οικογενειακά προβλήματα; Ο γέροντας απαντά:
«Προσπάθησε να επιστρέφεις τη διασκορπισμένη σκέψη σου ή, καλύτερα, να την εντάσσεις στα λόγια της προσευχής. Αν κουραστεί και πέσει λόγω της αδεξιότητάς της, επανέφερε την· διότι η αστάθεια είναι φυσική στον νου μας. Αλλά Αυτός, που δύναται να σταθεροποιήσει τα πάντα, μπορεί να δώσει και στον νου μας σταθερότητα».
Ο μόχθος του προσευχόμενου μπορεί να συγκριθεί με τον μόχθο ενός εργάτη στον τόρνο. Και το ένα και το άλλο απαιτεί συγκέντρωση. Αν ο ξυλουργός αποσπαστεί, στην καλύτερη περίπτωση θα έχει ένα κατεστραμμένο αντικείμενο, και στη χειρότερη – τραυματισμό. Ομοίως και ο προσευχόμενος: αν η προσοχή του διασκορπίζεται, ο μόχθος του είναι μάταιος.
Απλότητα της προσευχής και ο κίνδυνος της «αισθηματικότητας».
Ένα ακόμη σφάλμα είναι η αναζήτηση ιδιαίτερων συναισθημάτων κατά την προσευχή. Στα έργα των Αγίων Πατέρων διαβάζουμε για «χάρη», «θερμότητα», «δάκρυα» κατά την προσευχή, ενώ στην πραγματικότητα συναντούμε ξηρότητα. Αρχίζει η αυτοαναζήτηση, η αναζήτηση των αιτιών για τη «λάθος» διάθεση.
«Μην επινοείς και μη πολυλογείς, για να μη διασκορπιστεί ο νους σου, – μας σταματά ο αββάς. – Ο Θεός είναι απλός… Μην αναζητάς προτού τον καιρό οράματα».
Ο γέροντας τονίζει ότι τα υψηλά προσευχητικά συναισθήματα είναι καρπός αγιότητας, αποτέλεσμα πολλών θλίψεων και νικών των ασκητών. Εμείς δε μένει παρά μόνο να ζητάμε από τον Θεό το έλεος Του και να Τον ευχαριστούμε.
Ο Απόστολος Πέτρος, όταν ήταν ακόμη ψαράς, δεν ήταν μεγάλος προσευχόμενος. Όταν άρχισε να βυθίζεται στα κύματα της λίμνης της Γαλιλαίας, είπε μόνο: «Κύριε! Σώσον με» (Ματθ. 14:30). Και ο Χριστός δεν άργησε να τον σώσει από βέβαιο θάνατο.
Η συντομία είναι η ψυχή της προσευχής.
Η πιο σύντομη προσευχή, που μπορούμε να πούμε χωρίς να διασκορπιστεί ο νους, είναι: «Κύριε, ελέησέ με!». Συχνά αυτή αρκεί για να αποφύγουμε κίνδυνο ή να συγκρατήσουμε τον εαυτό μας από την αμαρτία.
«Μία λέξη του τελώνη συγκίνησε τον Θεό, και μία φράση πίστης έσωσε τον ληστή», λέει ο όσιος Ιωάννης της Κλίμακος. «Η πολυλογία κατά την προσευχή συχνά διασκορπίζει το νου και τον γεμίζει με ονειροπολήσεις, ενώ η μονόλεκτη προσευχή συνήθως τον συγκεντρώνει».
Μια σύντομη αλλά επιμελής προσευχή μπορεί να αντικαταστήσει πολλούς αγώνες. Ο ληστής, σταυρωμένος δίπλα στον Σωτήρα, δεν μπορούσε πια να αλλάξει τη ζωή του. Αλλά μπόρεσε να κάνει το κυριότερο – να αναγνωρίσει την αμαρτωλότητά του και να ταπεινωθεί μπροστά στον Θεό, απευθυνόμενος σε Αυτόν με απλή προσευχή: «Θυμήσου με, Κύριε, όταν έρθεις στη Βασιλεία Σου!». Αυτό ήταν που άνοιξε τον δρόμο του στον Παράδεισο.
Συμπέρασμα
Η συνομιλία μας με τον Ηγούμενο του Σινά φτάνει στο τέλος της. Μας δίδαξε το κυριότερο: η προσευχή είναι η μητέρα των αρετών. Από αυτή γεννιέται η προσοχή στον αγώνα κατά των λογισμών. Από αυτή προέρχεται η υπομονή, όταν αναγκάζουμε τον εαυτό μας να επικοινωνεί με τον Θεό, ακόμα κι αν η ψυχή σιωπά. Τέλος, η προσευχή φέρνει ειρήνη στην ψυχή – την συμφιλίωση της κτίσης με τον Δημιουργό.
Έτσι τελειώνουν οι διάλογοι με τον όσιο Ιωάννη της Κλίμακος για τα πάθη και τις αρετές. Ο γέροντας μας μετέφερε τις κύριες σκέψεις της «Κλίμακας», αφήνοντας ευρύ πεδίο για περαιτέρω σκέψεις σχετικά με τον πνευματικό μας δρόμο.
Στη συνέχεια, σας προσκαλούμε να συνομιλήσετε με ακόμη έναν πνευματικό γέροντα – σχεδόν σύγχρονό μας – τον όσιο Παΐσιο τον Αγιορείτη. Είμαι βέβαιος ότι θα μπορέσει να απαντήσει σε πολλά ερωτήματα που απασχολούν τον σύγχρονο χριστιανό και να δώσει συμβουλές για το πώς να ζει χριστιανικά στη σημερινή δύσκολη εποχή. Ο δε γέροντας Ιωάννης μας αποχαιρετά με την τελευταία του παραίνεση: «Να είσαι ανδρείος σε κάθε περίσταση· και ο ίδιος ο Κύριος θα είναι ο Δάσκαλός σου!»
