«Πνευματική νεύρωση»: ο γέροντας Παΐσιος για το δικαίωμα στο λάθος
Φοβόμαστε μήπως κάνουμε λάθη στη δουλειά και στην εκκλησία. Όμως ο Θεός δεν είναι ένας αυστηρός εξεταστής. Με τη βοήθεια ενός αγιορείτη γέροντα εξετάζουμε γιατί ο «άγιος τελειομανισμός» είναι επικίνδυνος και γιατί η υστερία δεν σημαίνει μετάνοια.
Ο σύγχρονος άνθρωπος ζει μέσα στη μέγγενη της τελειομανίας. Φοβόμαστε μήπως κάνουμε λάθος στη δουλειά, φοβόμαστε μήπως φαινόμαστε γελοίοι στα κοινωνικά δίκτυα. Ακόμη και το πνεύμα της μετάνοιας στην πνευματική ζωή μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες. Κρίνοντας υπερβολικά τον εαυτό μας για κάθε αμαρτία, φανταζόμαστε τον Θεό ως έναν αυστηρό εξεταστή που μετράει τις πτώσεις μας.
Αλλά είναι πράγματι έτσι; Ας συνομιλήσουμε με τον όσιο Παΐσιο τον Αγιορείτη για το γιατί ο Θεός αγαπά τους επιμελείς και όχι τους «ιδανικούς» και πώς να ξεχωρίσουμε τη σωτήρια μετάνοια από την εγωιστική υστερία.
Η παγίδα του «άγιου τελειομανισμού»
Συχνά νομίζουμε ότι η πνευματική ζωή είναι μια κάθετη σκάλα, στην οποία πρέπει να ανεβαίνουμε τρέχοντας, χωρίς να σκοντάφτουμε. Κάθε πτώση, κάθε αποτυχία στη νηστεία ή ξέσπασμα θυμού μας προκαλεί πανικό.
«Είμαι κακός χριστιανός», «δεν τα καταφέρνω σε τίποτα», «ο Θεός με άφησε» – αυτές οι σκέψεις είναι γνωστές σε όλους, ιδιαίτερα στους νεοκατήχητους, που μόλις πέρασαν το κατώφλι της εκκλησίας και θέλουν αμέσως να γίνουν τέλειοι πιστοί.
Ο γέροντας Παΐσιος προειδοποιεί αυστηρά: αυτή η κατάσταση δεν είναι ευσέβεια. Είναι ένα είδος «πνευματικής ανησυχίας», πίσω από το οποίο δεν κρύβεται η αγάπη προς τον Θεό, αλλά το πληγωμένο μας εγωισμό. Θέλουμε να είμαστε «αριστούχοι» στα δικά μας μάτια. Αλλά ο Θεός περιμένει από εμάς κάτι εντελώς διαφορετικό.
«Η πνευματική ζωή δεν είναι πάτημα κουμπιών: πάτησες ένα κουμπί και βγήκες άγιος. Ο Θεός δεν μας ζητά πράγματα που ξεπερνούν τις δυνάμεις μας. Δεν είναι τύραννος, αλλά στοργικός Πατέρας. Μερικοί σφίγγουν τόσο πολύ τις βίδες που χαλάνε το σπείρωμα. Δεν πρέπει να το κάνετε αυτό. Κάνετε ό,τι μπορείτε, με χαρά και ελπίδα, και τα υπόλοιπα αφήστε τα στον Θεό», - λέει ο γέροντας.
Πράγματι, προσπαθώντας να γίνουμε τέλειοι μόνο με τις δικές μας δυνάμεις, ο άνθρωπος αποδίδει στον εαυτό του θεϊκές ιδιότητες. «Τὰ Ἅγια τοῖς Ἁγίοις» ακούμε κάθε φορά στη Λειτουργία, αλλά, παρόλο που κινούμαστε από καλές προθέσεις προς την ευσέβεια, ιδεαλοποιούμε εντελώς λανθασμένα την πνευματική ζωή, χωρίς να αφήνουμε τον Θεό –τον «μόνον Ἅγιον»– να ενεργήσει μέσα μας.
Ο Θεός αγαπά τους επιμελείς και όχι τους «αψεγάδιαστους».
Πώς αντιδρά ο Θεός στα λάθη μας; Πολλοί φαντάζονται ένα ουράνιο γραφείο, όπου ο Θεός είναι σαν υπάλληλος της Θεμίδας και οι άγγελοι-γραμματείς καταγράφουν μουτρωμένοι τις αμαρτίες μας στο πρωτόκολλο. Αντί γι’ αυτό, ο γέροντας Παΐσιος προτείνει μια εντελώς διαφορετική εικόνα – την εικόνα στοργικών γονιών και ενός μωρού.
«Ένα μικρό παιδί, όταν μαθαίνει να περπατάει, πέφτει, σηκώνεται, ξαναπέφτει, χτυπάει, κλαίει και ξανασηκώνεται. Και ο Θεός, ως στοργικός Πατέρας, βλέπει τον μόχθο του παιδιού Του και χαίρεται για την προσπάθειά του. Δεν απαιτεί να μην πέφτουμε – αυτό είναι αδύνατο για τον άνθρωπο – αλλά θέλει να μην μένουμε στη λάσπη, αλλά να σηκωνόμαστε και να προχωράμε προς Αυτόν».
Η λέξη-κλειδί εδώ είναι η προσπάθεια και η καλή θέληση. Ο γέροντας είναι βέβαιος: αν ο άνθρωπος έχει καλή θέληση και αγωνίζεται σύμφωνα με τις δυνάμεις του, ο Θεός θα καλύψει τις αδυναμίες του με τη χάρη Του.
«Ο Θεός κοιτάζει τι υπάρχει στην καρδιά του ανθρώπου και όχι πόσο τέλεια εκτέλεσε τον εξωτερικό κανόνα», - υποστηρίζει ο όσιος Παΐσιος.
Λύπη από την πτώση: μετάνοια ή υπερηφάνεια;
Γιατί λοιπόν πέφτουμε σε κατάθλιψη όταν αμαρτάνουμε; Μας φαίνεται ότι μετανιώνουμε έντονα, ότι εξομολογούμαστε «σωστά». Αλλά στην πραγματικότητα – δεν πρόκειται για ταπείνωση, αλλά για πληγωμένο εγωισμό. Ο εγωιστής δεν στενοχωριέται επειδή πλήγωσε τον Θεό. Στενοχωριέται επειδή η «τέλεια εικόνα» του καταστράφηκε μπροστά στα μάτια του.
Ο Άββα διαχωρίζει σαφώς έννοιες όπως η «ταπείνωση» (προς τον Θεό) και η «ταπεινοφροσύνη» (προς τον εαυτό μας και τους άλλους). Αυτό λέει:
«Υπάρχει ταπείνωση από τη χάρη, και υπάρχει «ταπείνωση» από τον εχθρό, που οδηγεί στην απελπισία. Όταν ο άνθρωπος, μετά την πτώση, πέφτει στην απελπισία – αυτό προέρχεται από τον εγωισμό. Ο εγωιστής λέει: "Πώς μπόρεσα να κάνω κάτι τέτοιο; Πώς μπόρεσα να πέσω τόσο χαμηλά;". Ο ταπεινός άνθρωπος λέει: "Κύριε, είμαι άνθρωπος αδύναμος. Συγχώρεσέ με, έπεσα ξανά. Βοήθησέ με να σηκωθώ". Και σηκώνεται και προχωράει με ελπίδα, χωρίς να χάνει την εσωτερική του ειρήνη».
Ο γέροντας ονομάζει αυτή την κατάσταση «πνευματικό μαζοχισμό». Σκάβουμε τις πληγές μας αντί να τις θεραπεύουμε. Όλα όσα μας φέρνει ο Θεός στη ζωή μας προσφέρουν μόνο παρηγοριά και χαρά, όχι ανησυχία και νευρικότητα.
Η σωφροσύνη – τα «φρένα» της πνευματικής ζωής
Για να αποφύγουμε τις αποτυχίες για τις οποίες μετά αυτοκατηγορούμαστε, χρειαζόμαστε την κύρια αρετή – τη σωφροσύνη. Ο γέροντας Παΐσιος συχνά συνέκρινε τον άνθρωπο με ένα αυτοκίνητο και τη σωφροσύνη με το τιμόνι και τα φρένα.
«Πρέπει να ξέρουμε τα όριά μας. Αν ένα αυτοκίνητο έχει κινητήρα μικρού κυβισμού και το φορτώνεις σαν φορτηγό, θα χαλάσει. Η σωφροσύνη μας λέει πόσο μπορούμε να αντέξουμε. Καλύτερα ένας μικρός κανόνας, αλλά εκτελεσμένος με χαρά και προσοχή, παρά ένας μεγάλος – με γκρίνια και υπερπροσπάθεια», διδάσκει ο Άββα.
Ακριβώς η σωφροσύνη βοηθά να αντιδρούμε σωστά στην κριτική. Συχνά εξαρτόμαστε πονηρά από τη γνώμη των άλλων. Μας επικρίνουν – και εμείς «κλείνουμε τον εαυτό μας σε γωνία» με ακόμη περισσότερη αυτοκριτική.
«Πώς να αντιδράσουμε σωστά στις παρατηρήσεις;» – θα ρωτήσουμε τον γέροντα Παΐσιο. Και εκείνος απαντά:
«Αν σε επικρίνουν δίκαια – διόρθωσε τα λάθη σου και ευχαρίστησε. Αν άδικα – χαίρεσαι ακόμη περισσότερο! Συγκεντρώνεις "ουράνιο νόμισμα". Οι άνθρωποι που μας κρίνουν άδικα καθαρίζουν την ψυχή μας δωρεάν. Δεν χρειάζεται να υπερασπιστείς τον εαυτό σου ή να αποδείξεις ότι έχεις δίκιο, ξοδεύοντας ψυχικές δυνάμεις. Άφησε τη δίκη στον Θεό».
Το δικαίωμα στο λάθος
Αποδέχεσαι την ατέλειά σου – αυτό δεν σημαίνει ότι επιτρέπεις στον εαυτό σου να αμαρτάνει. Σημαίνει να συμφιλιωθείς με το γεγονός ότι είμαστε άνθρωποι και όχι άγγελοι. Δεν είμαστε αυτάρκεις, άρα χρειαζόμαστε τον Σωτήρα.
Το «πνευματικό νεύρωμα» εμφανίζεται όταν προσπαθούμε να σώσουμε τον εαυτό μας μόνο με τα επιτεύγματά μας. Αλλά η δύναμη του Θεού εκδηλώνεται στην αδυναμία και όχι στην υποτιθέμενη ανθρώπινη «δύναμη». Για να δώσουμε στον Θεό το δικαίωμα να μας συγχωρήσει και να μας θεραπεύσει, αρχικά δίνουμε στον εαυτό μας το δικαίωμα στο λάθος, το δικαίωμα να μην είμαστε τέλειοι, αλλά αφοσιωμένοι στη παντοδύναμη θέλησή Του.
Στο αντίο για σήμερα, ο όσιος Παΐσιος μας αφήνει τη βασική συμβουλή για το πώς να διατηρούμε την ειρήνη στην ψυχή:
«Κρατήστε τον νου σας στην κόλαση (δηλαδή, συνειδητοποιώντας την αμαρτωλότητά σας) και μην απελπίζεστε. Το πιο σημαντικό είναι να έχετε ελπίδα στον Θεό».
Ουκρανική έκδοση (ΕΟΔ)
