Σύνδρομο «φαγουρισμένων αυτιών»: γιατί μας αρέσει το ψέμα και μας ενοχλεί το Ευαγγέλιο
Ανάλυση της προφητείας του αποστόλου Παύλου για την εποχή των πληροφοριακών φυσαλίδων, των ψευδών ειδήσεων και των δασκάλων που λένε όσα θέλουμε να ακούμε.
Συχνά νομίζουμε ότι οι αλγόριθμοι των κοινωνικών δικτύων είναι επινόηση του 21ου αιώνα. Μια «έξυπνη» ροή που μας σερβίρει μόνο ό,τι μας αρέσει. Ειδήσεις με τις οποίες συμφωνούμε. Απόψεις που μας κολακεύουν. Μπλόγκερ που επιβεβαιώνουν ότι έχουμε δίκιο. Όμως, αν ανοίξουμε την Καινή Διαθήκη, ανακαλύπτουμε με έκπληξη ότι ο απόστολος Παύλος περιέγραψε αυτόν τον μηχανισμό δύο χιλιάδες χρόνια πριν από τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ.
Στη Δεύτερη Επιστολή προς Τιμόθεον υπάρχουν στίχοι που διαβάζονται σαν διάγνωση της εποχής μας. Ο Παύλος γράφει στον μαθητή του για το μέλλον. Δηλαδή — για το δικό μας παρόν.
«Διότι θα έρθει καιρός, όταν τη σωστή διδασκαλία δεν θα την ανέχονται, αλλά, σύμφωνα με τις δικές τους επιθυμίες, θα συγκεντρώνουν για τον εαυτό τους δασκάλους που να τους γαργαλούν τα αυτιά· και θα αποστρέφουν το αυτί τους από την αλήθεια και θα στραφούν σε μύθους» (Β΄ Τιμ. 4:3–4).
Στο κείμενο του απόστολου Παύλου χρησιμοποιεί έναν εξαιρετικά ακριβή και παραστατικό όρο — «κνηθόμενοι». Πρόκειται για ιατρικό όρο που δηλώνει κατάσταση κνησμού. Κυριολεκτικά σημαίνει «εκείνοι των οποίων τα αυτιά φαγουρίζουν». Δεν μιλά απλώς για περιέργεια ή αδυναμία χαρακτήρα, αλλά για μια επώδυνη εσωτερική κατάσταση.
Ο άνθρωπος με «αυτιά που φαγουρίζουν» δεν είναι σε θέση να ακούσει ήρεμα την αλήθεια, όταν αυτή τον ενοχλεί, τον ελέγχει ή απαιτεί αλλαγή ζωής. Η αλήθεια βιώνεται από αυτόν ως πόνος. Γι’ αυτό δεν αναζητά γιατρό, που θα θέσει διάγνωση και θα δώσει θεραπεία, αλλά κάποιον που θα «ξύσει» απαλά το άρρωστο σημείο — που θα τον καθησυχάσει, θα επιβεβαιώσει ότι έχει δίκιο και θα του πει ακριβώς ό,τι θέλει να ακούσει.
Πληροφοριακό κουκούλι
Πώς λειτουργεί αυτό σήμερα; Δημιουργήσαμε γύρω μας μια τέλεια πληροφοριακή φούσκα. Αν κάποιος στο διαδίκτυο γράφει πράγματα που μας ενοχλούν, τον μπλοκάρουμε. Αν ένα ειδησεογραφικό κανάλι δίνει πληροφορίες που καταρρίπτουν την εικόνα του κόσμου μας, διαγράφουμε την εγγραφή μας, «απωθούμε την ακοή».
Δημιουργούμε τη ροή μας ώστε να λειτουργεί σαν άπειρος καθρέφτης. Να μας λέει κάθε πρωί: «Έχεις δίκιο. Είσαι καλός. Και αυτοί είναι κακοί. Εσύ είσαι με το φως, κι αυτοί υπηρετούν το σκοτάδι». Αυτό είναι ευχάριστο. Αυτό καθησυχάζει. Αυτό ξύνει την ακοή.
Το πρόβλημα μεταφέρεται και στη πνευματική ζωή. Αρχίζουμε να ψάχνουμε κήρυκες και θεολόγους με τον ίδιο τρόπο. Μας αρέσει ο ιερέας που μιλάει για γεωπολιτική αντί για το Κήρυγμα του Λόγου του Θεού. Τον κοινοποιούμε, βάζουμε likes, γράφουμε: «Άξιος! Τέλος πάντων, κάποιος είπε την αλήθεια!». Αλλά στην πραγματικότητα δεν χαίρομαστε για την αλήθεια. Χαιρόμαστε επειδή τα δικά μας πάθη – θυμός, υπερηφάνεια, ματαιοδοξία – έλαβαν «ευλογία» από έναν άνθρωπο με ράσο. Μας ξύρισαν τα αυτιά.
Πικρό χάπι
Ο Απόστολος Παύλος αντιπαραθέτει σε αυτόν τον «κνηθόμενον ὦτα» άλλο εννοιολογικό επίπεδο – τη «ὑγιαίνουσα διδασκαλία». Είναι μια διδασκαλία υγιής, ωφέλιμη, αλλά συχνά – άγευστη.
Το αληθινό Ευαγγέλιο είναι πάντα άβολο. Δεν κολακεύει. Κόβει.
Ο Χριστός δεν έλεγε στο πλήθος: «Καλά παιδιά, είστε ο εκλεκτός λαός, οι Ρωμαίοι θα πέσουν, όλα θα πάνε καλά». Έλεγε λόγια που προκαλούσαν σφίξιμο στις γροθιές των ανθρώπων: «Αγαπάτε τους εχθρούς σας» (Ματθ. 5:44). «Όποιος από εσάς είναι αθώος, ας ρίξει πρώτος πέτρα» (Ιω. 8:7). «Ουαί σε εσάς, Φαρισαίοι, υποκριτές» (Ματθ. 23:13).
Η ὑγιαινουσα διδασκαλία – είναι το νυστέρι. Όταν ακούμε τον λόγο του Θεού, πρέπει να πονούμε. Η συνείδηση πρέπει να πονάει. Αν η κήρυξη προκαλεί μόνο αυτοϊκανοποίηση και αίσθημα υπεροχής απέναντι στους «αμαρτωλούς», αυτό δεν είναι κήρυγμα. Είναι κολακεία.
Σήμερα η ζήτηση για κολακεία είναι τεράστια. Είμαστε πληγωμένοι, φοβισμένοι, θέλουμε παρηγοριά. Και ο απλούστερος υποκατάστατος της παρηγοριάς είναι το ψέμα για την ξεχωριστότητά μας. Οι ψευδοδιδάσκαλοι, για τους οποίους προειδοποιεί ο Παύλος, δεν είναι απαραίτητα αιρετικοί που παραποιούν τα δόγματα της Τριάδας. Είναι αυτοί που πουλούν πνευματική άνεση αντί για μετάνοια.
Τυφλοί οδηγοί
Ο Πίτερ Μπρίγκελ ο Πρεσβύτερος έχει έναν πίνακα με τίτλο «Τυφλοί» (ή «Η Παροιμία των Τυφλών»). Έξι άνθρωποι προχωρούν σε σειρά, κρατώντας ο ένας τον άλλον. Ο μπροστινός έχει ήδη πέσει σε μια τρύπα, ο δεύτερος πέφτει πίσω του, και οι υπόλοιποι είναι στην σειρά. Γιατί τον ακολουθούν; Επειδή του εμπιστεύτηκαν. Αλλά γιατί εμπιστεύτηκαν έναν τυφλό;
Ο Μπρίγκελ απεικονίζει μια τρομερή σκέψη: συχνά επιλέγουμε συνειδητά έναν τυφλό ηγέτη.
Δεν χρειαζόμαστε έναν βλέποντα που θα πει: «Φίλοι, πάμε προς τον γκρεμό, πρέπει να γυρίσουμε πίσω». Το να γυρίσουμε πίσω είναι δύσκολο. Εκεί χρειάζεται να σκαρφαλώσουμε, να αναγνωρίσουμε το λάθος. Μας βολεύει πιο πολύ αυτός που θα πει: «Προχωράμε μπροστά! Είμαστε στο σωστό δρόμο! Ο δρόμος είναι ίσιος!». Ακόμη κι αν αυτός ο δρόμος οδηγεί σε χαντάκι. Επιλέγουμε δασκάλους «κατά τα γούστα μας». Προσλαμβάνουμε έναν οδηγό που δεν θα μας αναστατώνει με την όψη του πραγματικού κινδύνου.
Τεστ αλήθειας
Πώς καταλαβαίνουμε ότι μας «γογγύζει τα αυτιά»; Πώς ξεχωρίζουμε την υγιή διδασκαλία από το πνευματικό φαστ φουντ; Το τεστ είναι πολύ απλό. Πρέπει να παρατηρήσουμε ειλικρινά την αντίδρασή μας μετά την ανάγνωση ενός άρθρου, την παρακολούθηση ενός βίντεο ή την ακρόαση μιας ομιλίας.
Αν μέσα μας εμφανιστεί γλυκιά αίσθηση: «Ναι! Εμείς είμαστε άγιοι και αυτοί δαίμονες! Εμείς θα σωθούμε και αυτοί θα χαθούν!» – προσοχή. Αυτό είναι κολακεία.
Στο εγώ σας έγινε μασάζ. Η υγιής διδασκαλία λειτουργεί διαφορετικά. Προκαλεί σιωπή. Κάποιες φορές – ντροπή. Την επιθυμία να σωπάσεις και να κοιτάξεις μέσα σου, όχι γύρω σου. Ο αληθινός λόγος του Θεού στρέφει πάντα τον προβολέα πάνω σου. Δεν λέει: «Δες πόσο κακός είναι ο γείτονάς σου». Λέει: «Δες πόση βρωμιά υπάρχει στην καρδιά σου. Ας την καθαρίσουμε».
Αυτό είναι δυσάρεστο. Δεν συγκεντρώνει εκατομμύρια προβολές. Αλλά μόνο αυτό θεραπεύει.
Επίλογος
Ζούμε σε μια εποχή όπου η αλήθεια έχει γίνει εμπόρευμα. Την πακετάρουν, προσθέτουν ενισχυτικά γεύσης και την πωλούν σε συγκεκριμένο κοινό. Αλλά η Εκκλησία δεν είναι σούπερ μάρκετ υπηρεσιών. Ούτε λέσχη πολιτικών συμφερόντων. Ερχόμαστε εδώ όχι για να μας επαινούν ή να επιβεβαιώσουν τις γεωπολιτικές μας απόψεις. Ερχόμαστε στον Ιατρό.
Και ο ιατρός δεν συνταγογραφεί πάντα γλυκό σιρόπι. Μερικές φορές χορηγεί πικρό μείγμα ή βάζει τον ασθενή στο χειρουργικό τραπέζι.
Αν μας πονάει το Ευαγγέλιο, σημαίνει ότι είμαστε ακόμα ζωντανοί. Σημαίνει ότι η διαδικασία της ίασης προχωρά.
Αλλά αν μας είναι πάντα «ευχάριστα» και «άνετα» τα λόγια του κηρύγοντα, αξίζει να θυμηθούμε την προειδοποίηση του αποστόλου Παύλου: «ἔσται γὰρ καιρὸς ὅτε τὸ ὑγιαινόν διδασκαλίας οὐκ ἀνοῦσιν…»
Φαίνεται ότι αυτή η εποχή έχει ήδη φτάσει. Και τώρα το κυριότερο είναι να μην ξύσουμε τα αυτιά μας μέχρι να χάσουμε την ακοή μας.
Ουκρανική έκδοση του «ΕΟΔ».
